lithografische werken van Alena Andrushchenko
Tentoonstelling van lithografische werken door Alena Andrushchenko in ’t Mosterdzaadje
van Alena Andrushchenko
In september en oktober zijn in ’t Mosterdzaadje de lithografische werken te zien van de Wit-Russische kunstenares Alena Andrushchenko.
Alena Andrushchenko is geboren op 27 januari 1981 in Minsk en studeerde in 2006 af aan de afdeling Design van de Wit-Russische Staatsacademie voor Kunsten (BSAA) in die stad. Meteen vanaf dat jaar is zij regelmatig gaan exposeren. In 2016 behaalde Alena tijdens de ‘Belarus Art Week 2016’ de eerste plaats in de categorie ‘Experimenteel Werk’. Sinds 2017 is zij lid van de Designers Union.
De manier waarop we de wereld waarnemen is in wisselende mate subjectief: wat je ervaart met je zintuigen hangt niet alleen af van wat er zich om je bevindt, maar ook van wat voor persoon men is, wat de ervaringen uit het verleden zijn, gewoonten, angsten, verwachtingen en hoop, kortom in welke stemming men is.
De tentoonstelling is gebaseerd op de werken van de afgelopen jaren, gemaakt in de techniek van kleurenlithografie. De bindende draad is een visueel spel met beelden en werkterreinen, Alena kijkt naar de dualiteit van de menselijke geest en de gehele materiële wereld, bestaande uit tegenstellingen. “Old Woman” was het eerste werk dat in de lithografietechniek werd gedrukt. Het diende als de onderdompeling in dit filosofische thema. Het werk bestaat uit een uitgesproken opdeling in twee uitgangspunten, twee werelden, twee emotionele staten welke de sleutel bevatten tot het lezen van de andere werken van de tentoonstelling.
Alena werkt graag met de klassieke druktechniek van de lithografie (steendruk). Steendruk is van oorsprong een reproductietechniek om tekst te kunnen vermenigvuldigen, tussen 1794 en 1798 ontwikkeld door Alois Senefelder. Hij zocht een manier om zijn geschreven toneelstukjes te kunnen vermenigvuldigen. Het eerste commerciële succes behaalde hij eind 18e eeuw met het uitgeven van bladmuziek. Na allerlei experimenten ontdekte hij bij toeval dat Solnhofener kalksteen uitstekend als beeld- en tekstdrager kon functioneren. Het toeval wilde dat hij woonachtig was in Beieren, Zuid-Duitsland, waar deze ‘zuivere’ kalksteen volop beschikbaar is. Daarbij liet het werken op steen een grote vrijheid toe bij het maken van afbeeldingen, iets waar kunstenaars vanaf het begin van de uitvinding door Senefelder gretig gebruik van zijn gaan maken. Lithografie is afgeleid uit het Grieks (lythos – steen, grafo – ik schrijf/teken) en betekent zoveel als ‘ik teken/schrijf op steen’. Tegenwoordig wordt er ook gebruikgemaakt van aluminium en kunststof platen in plaats van de speciale kalksteensoort.
Lithografie is mogelijk doordat vet en water elkaar afstoten. Een geschikte, gladgepolijste kalksteen wordt daarbij voorzien van een tekening met behulp van een platte tekenstift waarmee een aquarel-effect bereikt kan worden. Met een speciale vette lithografische inkt kunnen doormiddel van een pen of penseel kleuren aangebracht worden. Vervolgens wordt de tekening met behulp van een arabische gom-oplossing en salpeterzuur gefixeerd. Beide oplossingen werken niet in op de vette inkt, maar maken juist die delen waarop niet getekend is ontvankelijker voor water en die worden aangetast door het etsende zuur. Door deze gedeeltelijke aantasting kan er een miniem hoogteverschil ontstaan. De steen wordt op een lithografische pers bevestigd, waarna de oorspronkelijke tekening van de steen wordt verwijderd en speciale drukkersinkt met een roller op de bevochtigde steen wordt aangebracht. Deze inkt hecht enkel op de niet-geëtste plekken waar de oorspronkelijke tekening heeft gezeten. Vervolgens wordt op de drukpers een vel papier onder flinke druk onder de steen aangebracht, waardoor de afbeelding op het papier verschijnt. Met een Engelse term wordt dit ook wel ‘offset’ genoemd, een zogenaamde vlakdruktechniek. Moderne, met name grootschalige offsettechnieken maken gebruik van een aangepaste drukmethode, maar vinden hun oorsprong in de ambachtelijke techniek van Senefelder.
Lithografie in de handen van een kunstenaar/meesterdrukker kan zeer gedetailleerde nuances tonen. Monochrome lithografieën verraden daarmee of de lithografie kunst-ambachtelijk is toegepast. De overgangen tussen met name grijstonen kunnen in dat geval fluweelzacht zijn. Een extra moeilijkheid bij deze techniek is, dat het papier direct in contact komt met de steen, waardoor het beeld op de steen in spiegelbeeld dient te worden aangebracht, net als bij de oudere techniek van de kopergravure of etstechniek. Bij traditionele kleurenlithografie moet de kunstenaar voor elke aparte kleur een schone steen gebruiken, waarbij natuurlijk de plaats waar de kleur moet komen exact bepaald moet worden ten opzichte van elke druklaag waaruit het beeld wordt opgebouwd. Hoe meer kleuren, hoe meer drukgangen dus nodig zijn voordat het beoogde eindresultaat bereikt wordt. Daarbij is het aan het artistiek én ambachtelijk vermogen van de kunstenaar welk resultaat bereikt moet worden bij het mengen van kleuren.
De lithografie staat een kunstenaar grote vrijheid van werken toe om het gewenste beeld te creëren. Door de kunstenaar gesigneerde en genummerde werken zullen door de toegepaste techniek altijd beperkte oplagen kennen. Elke afdruk heeft daarbij zijn eigen uniciteit.